Nằm cách trung tâm huyện 21 km, Tả Van Chư là xã vùng cao, nơi tập trung sinh sống của 304 hộ với 1.853 nhân khẩu, 100% đồng bào là người dân tộc Mông sinh sống. Người Mông ở đây có nhiều phong tục truyền thống tốt đẹp, cầu cho mưa thuận gió hoà, mùa màng tươi tốt, già mạnh khoẻ, trẻ bình an, nhà nhà no ấm hạnh phúc, mỗi phong tục đều mang nét văn hoá riêng. Song, có thể nói, lễ hội Say sán là lễ hội quan trọng, tiêu biểu mang đậm bản sắc văn hoá nhân văn của người dân địa phương.
Ông Sùng Seo Chư người dân thôn Sừ Mần Khang đồng thời cũng là người đứng ra chủ trì lễ hội năm nay cho biết: Với mục đích là tạ cúng trời đất đã ban cho thôn bản, dòng họ gia đình sức khoẻ, đồng thời mong muốn một năm mới bà con người dân tộc Mông sẽ gặp nhiều may mắn, hạnh phúc. Đây là lễ hội được tổ chức vào đầu xuân năm mới do vậy dù tổ chức ở một gia đình nhưng trở thành ngày vui chơi của cả thôn bản thu hút sự tham gia của đông đảo đồng bào người dân tộc Mông xã Tả Van Chư nói riêng và cả những người dân ở các xã lân cận về tham gia lễ hội.
Với mục đích ý nghĩa sâu sắc và những nét đẹp văn hoá truyền thống của đồng bào dân tộc Mông vùng cao. Ngay từ rất sớm trên các ngả đường đã tấp nập người đổ về tham gia lễ hội, những chàng trai, cô gái trẻ và các em bé sắm cho mình những bộ quần áo mới thật đẹp; người lớn thì chuẩn bị cho mình chai rượu ngon để gặp lại bạn bè. Những người vì lí do nào đó không lấy được nhau thì cầu mong được gặp bạn tri ân, tri kỉ. Do vậy, một phần không thể thiếu ở lễ hội đó là những lời hát giao duyên của các đôi trai gái để tỏ bày với bạn, cùng nhau tâm sự với bao điều muốn nói, thường là sau lễ hội nhiều đôi trai gái sẽ nên vợ, nên chồng. Bên cạnh đó, lễ hội còn là nơi để những cô gái người Mông thể hiện mình trong những điệu múa sinh tiền sôi động, quyến rũ, đẹp mắt hay những chàng trai với những bài võ truyền thống của dân tộc vùng cao. Mỗi người đến với lễ hội Say Sán truyền thống đều mang một tâm niệm riêng nhưng đều có một cái chung là cầu mong những điều tốt đẹp, may mắn đến với bản thân, gia đình, họ hàng và với cả dân bản của mình.
Ông Tẩn Seo Chính chủ tịch UBND xã Tả Van Chư cho biết, với mong muốn giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá của đồng bào dân tộc Mông tại địa phương. Trong thời gian qua, xã đã có nhiều việc làm cụ thể, thiết thực. Đặc biệt, để tổ chức thành công lễ hội Say Sán, cấp uỷ chính quyền xã đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền tới người dân trên địa bàn, đồng thời thành lập ban chỉ đạo tổ chức phụ trách lễ hội gồm 13 thành viên, đây là lễ hội quan trọng nhằm thực hiện đề án khôi phục bảo tồn và phát triển bản sắc văn hoá truyền thống các dân tộc huyện Bắc Hà giai đoạn 2006 – 2010. Trong những năm tiếp theo, xã sẽ tiếp tục đẩy mạnh việc duy trì và phát huy bản sắc văn hoá truyền thống của địa phương, đặc biệt là lễ hội Say Sán của đồng bào dân tộc Mông .
Ngày 4 tết, sau khi các hoạt động chính của lễ hội kết thúc, ông chủ lễ hội sắm một mâm lễ đặt dưới chân cây nêu và khấn tạ trời đất, mâm lễ bao gồm một thủ lợn, một chai rượu, đây là lễ vật dâng cầu vận may, cầu mong một năm mới cho dân làng nhà nào con cái cũng khoẻ mạnh, học giỏi, mùa màng tươi tốt, bội thu, làm ăn khấm khá và gặt hái nhiều kết quả . Bóng chiều xuống núi cũng là lúc họ chia tay nhau trong lưu luyến, với những lời hẹn ước đến lễ hội sau gặp lại để được hát giao duyên, trao cho nhau ánh mắt, nụ cười, mong thấy nhau khi còn mạnh khoẻ, được thấy cuộc sống người Mông đổi thay, ấm no, hạnh phúc.
Có thể thấy, Lễ hội Say Sán trên vùng cao Bắc Hà sau gần 30 năm được khôi phục tổ chức đã góp phần làm cho diện mạo đời sống văn hoá dân tộc Mông thêm sinh động, đa dạng và là nguồn lực quan trọng thúc đẩy tinh thần của đồng bào dân tộc Mông trên địa bàn huyện trong dịp đầu xuân năm mới 2009./.
Ngọc Thuỷ